Ryga (łot. Rīga) to stolica i największe miasto Łotwy. Zabytkowa starówka znajduje się na na liście UNESCO od 1997 roku. Miasto często bywa łączone i zestawiane z Wilnem i Tallinnem, rzadziej z Helsinkami. Każde z nich jest inne, stolica Litwy tętniła życiem, Estonii zaś zachwycała średniowiecznym centrum. Ryga oferuje przede wszystkim secesję.
Spis treści
Historia Rygi
Najstarsze ślady osadnictwa niedaleko Rygi pochodzą mniej więcej z czasów Wikingów i II wieku, gdy istniał tu szlak handlowy znany jako Szlak od Waręgów do Greków. Wykorzystywał on system rzek do utrzymywania handlu między Skandynawią a Konstantynopolem i nie tylko. Rzeka Dźwina (Daugava) była jego częścią. Osada zwana dziś czasem jako Duna Urbs prawdopodobnie należała do dawnego królestwa Kurlandii.
Właściwa historia osadnictwa zaczyna się od przybycia na te tereny Liwów, mniej więcej w V – VI wieku. Wówczas stało się to już bardziej zorganizowanym centrum handlowym, które do X wieku przekształciło się w stałą osadę. Ale wciąż nie było to miasto. W XII wieku zaczęli tu przybywać niemieccy kupcy. Około roku 1158, rozbił się tu statek z Bremy, więc kupcy założyli tu swoją osadę handlową (bo piszesz, że wcześniej już była osada i handel, więc założyli coś swojego). To zaowocowało zwiększonym znaczeniem tej części Europy. W roku 1184 z Gotlandii przybył święty Meinard, który szerzył tu chrześcijaństwo. Wcześniej na terenie Łotwy było ono już obecne dzięki misjonarzom duńskim, szwedzkim, ale także prawosławnym. Wsparcie Bremy sprawiło, że Meinard został pierwszym biskupem Liwów (formalnie w Ikšķile). Nie udało mu się jednak wykorzenić pogaństwa, co więcej Liwowie ostatecznie go zabili.
Wpływy niemieckie
Na następcę Meinarda wytypowano Berholda z Hannoveru, który przybył z siłami zbrojnymi, by skutecznie zaprowadzić tu chrześcijaństwo. Także on został zabity przez tubylców. Jego śmierć spowodowała, że papież Innocenty III zrządził krucjatę przeciw Liwom. Przewodził jej Albert von Buxhövden, późniejszy biskup. Tym razem nawracanie i rozbicie sił Liwów było skuteczne. W 1201 roku Albert założył oficjalnie miasto Ryga. Powołał on także Zakon Kawalerów Mieczowych, w myśl zasad templariuszy. Spowodowało to szybki rozwój miasta i zwiększyło jego znaczenie. Ryga stała się portem do handlu z Witebskiem, Nowogrodem czy Smoleńskiem. Biskup Albert jednocześnie rozwijał miasto i prowadził politykę. Koncentrował handel bałtycki w Rydze, umiał się odnaleźć i uniezależnić od wpływów niemieckich (głównie Bremy) i duńskich (które były obecne bardziej w Estonii). Zaczął bić swoją monetę. Załatwił papieską bullę, gwarantującą, że wszyscy kupcy niemieccy operujący w tych rejonach musieli przeprawiać się przez Rygę. Utrwaliło to niemiecką dominację.
Miasto kupieckie
W 1282 roku Ryga została częścią Hanzy. Choć w Rydze obywatele mogli wybierać władze miasta (ten przywilej nadał im legat papieski), to aż do czasu reformacji formalną władzę sprawowali biskupi. Duży wpływ na wsparcie reformacji miał zakon krzyżacki, który próbował podporządkować sobie te ziemie. Ostatecznie zostali odparci, a papież zadecydował, że protektorem biskupstwa Rygi będą polscy królowie. Jednakże w 1522 roku miasto przyjęło reformację i zakończyło okres rządów biskupów. Szybko stało się jednym z wolnych miast Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Nie na długo, bo już od 1561 roku Ryga znajdowała się pod polskimi wpływami jako lenno, a potem kondominium polsko-litewskiego. Pomimo starać między katolikami a protestantami, miasto w tym okresie rozwijało się dynamicznie.
W 1621 roku zostało zajęte przez siły szwedzkie. Nie był to jednak dobry okres dla miasta, bo było oblegane, zarówno przez Rosjan, jak i przez Polaków. Ostatecznie w roku 1710 Rosjanie zdobyli Rygę. Wkrótce została też stolicą guberni inflanckiej, zachowała też sporo przywilejów. Podczas kampanii napoleońskiej spalone zostały przedmieścia, ucierpiało też centrum. Wiek XIX to także okres intensywnego rozwoju. Zaczęto rozbierać mury miejskie, powstawało wiele nowych kamienic (ten proces trwał jeszcze w XX wieku i jest istotny z powodu secesji). Jednocześnie ludność niemieckojęzyczna straciła na znaczeniu, było jej mniej, a przy tym istotny stał się tu ruch Łotewskiego Przebudzenia Narodowego i rozwoju narodowości łotewskiej.
Nowsza historia miasta
W trakcie I wojny światowej Rygę zajęli Niemcy. Po zakończeniu Wielkiej Wojny Łotwa uzyskała po raz pierwszy niepodległość; stolicą państwa była Ryga. Długo trwały tu walki z Rosjanami, a potem z ZSRR, którzy podejmowali próby utworzenia tu republiki socjalistycznej. Druga wojna światowa to kolejna próba zdominowania terenu przez Niemców, tym razem zdziesiątkowano ludność żydowską. Po II wojnie światowej Łotwa stała się częścią ZSRR, Ryga zaś jako miasto została zrusyfikowana, tak przez osadnictwo, jak i wywózki Łotyszy na Sybir. Od 1991 roku jest ponownie stolicą niepodległej Łotwy.
Katedra pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Rydze
Katedra w Rydze (Rīgas Doms) to zdecydowanie najważniejszy z zabytków ceglanego gotyku, których w stolicy Łotwy jest co najmniej kilka. Choć trzeba zauważyć też pewne elementy innych styli, w tym barokowego i romańskiego manierystycznego. Budowę katedry zainicjowano w 1211 roku na zlecenie biskupa Alberta. Uchodzi za największy kościół średniowieczny, a także największą świątynię protestancką w krajach bałtyckich, odkąd w 1524 roku stał się kościołem luterańskim. Wieża liczy jakieś 90 metrów wysokości. Dziś świątynia bardziej pełni rolę zabytku, choć zwiedzanie jest trochę ograniczone czasowo (ze względu na godziny otwarcia) i płatne. Organizowane są tu także koncerty organowe.
Dom Bractwa Czarnogłowych w Rydze
Jednym z symboli Rygi jest zabytkowy budynek, czyli Dom Bractwa Czarnogłowych (Melngalvju nams). Powstał w XIV wieku i służył wówczas za dom gildii. Nazwa pochodzi od bractwa św. Maurycego, który w dawnej ikonografii był przedstawiany w ciemnej karnacji. Budynki o podobnym zastosowaniu powstawały także w innych miastach Hanzy. Dzisiejszy dom w stylu gotyckim, bardzo ładny kolorystycznie z powodu czerwonych cegieł, wygląda na świetnie zachowany, jednak powstał dopiero w 1999 roku. Oryginalny niestety mocno ucierpiał w czasie II wojny światowej, a władze komunistyczne go zniszczyły, przy czym terenu nie zagospodarowano. Na budynku znajduje się charakterystyczny zegar astronomiczny. Przed Domem Bractwa stoi pomnik Rolanda (tego uwiecznionego w „Pieśni o Rolandzie”). Budynek wzniesiono przy placu ratuszowym praktycznie naprzeciw Ratusza. Ten budynek jednak trochę ginie w tle w porównaniu z Domem Bractwa. Natomiast na jego dachu znajduje się taras widokowy.
Ryga: Trzej Bracia
Jeśli chodzi o charakterystyczne budynki Rygi, to warto wymienić jeszcze Trzech Braci (Trīs brãli). Budynki te powstawały obok siebie od XV do XVII wieku. Nazwa nawiązuje do Trzech Sióstr z Tallina, nawet próbowano przez pewien czas zaszczepić tę samą legendę, ale tutaj nikt na to nie chce się już nabierać, pozostano więc przy nazwie. Dziś mieści się tutaj Muzeum Architektury.
Ryga: Dom Kotów
To budynek z 1909 roku, który znany jest głównie z dwóch rzeźb przedstawiających koty. Stąd nazwa Koci dom (Kaķu nams). To przykład architektury secesyjnej w Rydze. Natomiast te dwa koty na górze, które załatwiają swoje potrzeby, podobno wywołały kontrowersje. Podobno, bo to raczej legenda, niż udokumentowany fakt. Gdy powstały, były jakoby ustawione inaczej, tyłem do budynków gildii. Fakt, że właściciel był z nimi skłócony, miał podobno kluczowe znaczenie. Rozpoczęło to spór, który doprowadził do obrócenia kotów ogonem, tak że teraz są kierowane inaczej, mniej jednoznacznie.
Wielka Gildia (Lielā ģilde) i obok Mała Gildia to budynki, które dziś pełnią różne role kulturowe, choćby goszcząc koncerty. Na placu przy Gildiach znajduje się bardzo ciekawa rzeźba – wielkiej głowy – Līva galva. Nawiązuje ona do rzeźb Liwów. Wszystkie te miejsca są tuż przy rynku miejskim (Līvu laukums).
Zamek w Rydze
Blisko rzeki Dźwiny wznosi się zamek w Rydze (Rīgas pils). Pierwotnie powstał w 1353 roku jako gotycka budowla, ale był wielokrotnie przebudowywany, także w XXI wieku. Obecnie pełni przede wszystkim rolę siedziby prezydenckiej. Dziś to bardziej neoklasyczna budowla, w której znajduje się także muzeum historii. Przed zamkiem najczęściej stoją strażnicy.
Kościół Matki Boskiej Bolesnej
Tuż obok znajduje się XVIII wieczny kościół katolicki Matki Bożej Bolesnej (Sāpju Dievmātes). Biały, klasycystyczny i co ciekawe, odprawiają tu także polskie msze.
Parlament Łotwy
Trochę dalej znajduje się siedziba parlamentu, czyli Budynek Sejmu, w czasach historycznych znany jako Dom Rycerzy Inflandzkich. To stosunkowo nowy gmach, powstał w 1867 roku.
Mury miejskie w Rydze
W samym centrum pozostało trochę resztek po dawnych murach miejskich. Dziś widać przede wszystkim bramy, jak choćby Brama Szwedzka (Brama Szwedzka to pewnie cała nazwa) z XVII wieku, czy pojedyncze baszty. Najbardziej znana to Baszta Prochowa (Pulvertornis), która w pochodziła z XIV wieku, acz ponieważ uległa zniszczeniu, odbudowano ją w 1650 roku. Dziś mieści się tu muzeum wojskowe, a także przy niej jest sporo terenów rekreacyjnych i knajpek (głównie przy ulicy Torņa iela). Warto zatrzymać się na chwilę przy Bramie Szwedzkiej, przejść przez nią i zobaczyć fragment Rygi z ocaloną średniowieczną zabudową. Według legendy w bramie została zamurowana kobieta, która wdała się z romans ze szwedzkim żołnierzem i jakoby do dziś słychać tu jej krzyki.
Samo centrum Rygi jest mocno zróżnicowane, jest tu zarówno sporo elementów, które ostały się ze średniowiecza i mają dawny klimat, ale też późniejszych, bardziej renesansowych, do tego jeszcze XIX wiecznych i czasem nowszych. Całość w tym momencie jest bardziej wymieszana, ale wciąż można znaleźć tu ciekawe miejsca. Choćby restauracje działające w dawnych piwnicach, które wystrojem nawiązują do średniowiecza.
Łotewski Pałac Kultury
Dalej od centrum wznosi się Wieżowiec Akademii Nauk Łotwy (Latvijas Zinātņu akadēmijas augstceltne), czyli nic innego jak łotewski Pałac Kultury i Nauki. To przykład socrealizmu. Nawiązanie do budynku w Warszawie jest tu jak najbardziej celowe, są do siebie dość podobne. Acz ten łotewski jest niższy i mniejszy. Ma zaledwie 107,6 metrów wysokości. Ukończono go w 1960 roku. Dziś trochę straszy. Ale można też skorzystać z windy i obejrzeć Rygę z góry.
Idąc od niego w kierunku rzeki (i getta) można znaleźć dziwną konstrukcję przypominającą lisa (Free Fox). Trudno stwierdzić, co ona właściwie ma przedstawiać, ale z pewnością wyróżnia się. W tej okolicy ostało się też kilka drewnianych budynków, które ukazują jak wyglądała historyczna zabudowa Rygi.
Getto żydowskie i synagoga
Nad brzegiem rzeki można zobaczyć dawne getto żydowskie. Dziś znajduje się tu Muzeum Getta i Łotewskiego Holocaustu. Muzeum jest darmowe. Ważniejsze jest tutaj to, co ma przekazać. Natomiast więcej w nim tekstów do czytania, niż elementów wystawienniczych.
Pozostając przy Holocauście, warto też zobaczyć ruiny wielkiej Synagogi Chóralnej, która dziś jest też pomnikiem Holocaustu. Oczywiście dawna synagoga została zniszczona przez Niemców podczas II wojny światowej. Dziś pozostały po niej fragmenty murów. Całość jest ogrodzona; dodatkowo wzniesiono pomnik Jānisa Lipke i innych Sprawiedliwych, którzy ratowali łotewskich Żydów przed Zagładą.
Ryga: Muzeum KGB
Nie tylko hitlerowskie Niemcy naznaczyły ludność Rygi. Inne spustoszenie spowodował komunizm. W dawnej siedzibie KGB, zwanej Domem na rogu (Stūra Māja lub Corner House) obecnie znajduje się Muzeum Zbrodni Komunistycznych. Ten obiekt także można zwiedzać za darmo lub wynająć sobie przewodnika. Podobnie jak w getcie, jest tu przede wszystkim sporo do czytania, mniej do oglądania. Ale i tak robi wrażenie. Może nie jest tak mocny i dosadny wystawienniczo jak to co widzieliśmy w Wilnie, ale wciąż niestety robi tragiczne wrażenie.
Ryga: Targowisko Centralne
Niedaleko rzeki i blisko dworca, rozciąga się Targowisko Centralne (Centrāltirgus). To kompleks otwarty w 1930 roku, składający się z kilku dużych hal, które do dziś wykorzystywane są jako targ. Prawdę mówiąc w porównaniu z podobnymi budowlami tego typu, ten nie robi specjalnego wrażenia jako targowisko. Ale wciąż jest ciekawym rozwiązaniem architektonicznym, i razem z centrum miasta znajduje się na liście UNESCO.
Kościół Piotra w Rydze
To jeden z najważniejszych obiektów sakralnych w Rydze (Svētā Pētera). Ma wieżę o wysokości 123,5 metra, odbudowaną w latach 70. XX wieku. Oryginalna wyższa wznosiła się jeszcze wyżej, niestety kilkukrotnie była zniszczona lub spłonęła. Świątynię tę także wielokrotnie przebudowywano, więc łączy styl gotycki i barokowy. Wiadomo, że istniała przynajmniej już w 1209 roku. Przed kościołem znajduje się pomnik muzykantów z Bremy (tak, wciąż widać tu tamte stare wpływy). Jest to świątynia protestancka. Wejście jest biletowane. Podobnie na wieżę, która jest jednym z popularniejszych punktów widokowych Rygi.
Kościół św. Gertrudy w Rydze
Stosunkowo nowy jest tak zwany „Stary kościół” świętej Gertrudy (Sv. Ģertrūdes), który oddano do użytku w 1896 roku. Zbudowano go w stylu neogotyckim z wieżą o wysokości 63 metrów.
Ewangelicki kościół Jezusa w Rydze
Warto też zwrócić uwagę na kolejny kościół Jezusa, który zbudowano w 1822 roku, choć oczywiście wcześniej istniały tu inne świątynie. Wyróżnia się mocno klasycystyczną architekturą i drewnianą konstrukcją.
Kościół św. Jakuba w Rydze
Jednym ze starszych gotyckich kościołów w Rydze jest katolicka katedra św. Jakuba (Svētā Jēkaba). Obecnie jej patronem jest święty Jakub Starszy (lub częściej: Większy), Apostoł. Świątynia ta powstała prawdopodobnie gdzieś w XIII wieku, została konsekrowana w 1225 roku, oczywiście później była przebudowywana. Jednak wtedy nie była katedrą, a zaledwie jednym z kościołów. Wiele zmieniła reformacja. Była to jedna z pierwszych świątyń, która została przerobiona na wyznanie luterańskie, w dodatku był to pierwszy protestancki kościół w mieście, w którym odprawiano nabożeństwa w języku łotewskim. Tyle że jego historia była dość burzliwa.
W okresie polskiej dominacji nad Rygą, , kościół ten ponownie przekształcono na katolicki. Gdy Szwedzi zajęli Rygę, znów stał się zborem luterańskim. W czasach napoleońskich pełniła rolę magazynu. Potem ponownie wróciła do protestantów. W 1922 roku odbyło się referendum w Rydze na temat podziału dóbr kościelnych. W efekcie tego referendum, kościół św. Jakuba został przyznany katolikom i stał się ich katedrą. Główna katedra przez kilka lat była dzielona między dwa wyznania, acz nie była to już katedra katolicka. W 1931 roku w kolejnym referendum uznano, że główna katedra powinna zostać jedynie luterańska. Wewnątrz kościoła niestety widać tę historię, zwłaszcza jeśli chodzi o dekoracje. Sporo elementów barokowych zniknęło. Dziś starają się puste ściany uzupełnić obrazami.
Ryga: Bazylika Marii Magdaleny
W centrum znajduje się jeszcze inna świątynia katolicka. Kościół Marii Magdaleny (Svētās Marijas Magdalēnas) jest dość popularny wśród turystów, dlatego, że jest w centrum. Niestety tak naprawdę wnętrze można sobie odpuścić, gdyż jest to tylko kościół jeden z wielu, niespecjalnie się wyróżnia.
Ryga: Sobór Narodzenia Pańskiego i inne świątynie prawosławne
Ryga to także spora ludność pochodzenia rosyjskiego, która zachowuje w mniejszym lub większym sposób swoje zwyczaje religijne. Stąd w mieście widać też odrodzenie się Cerkwi Prawosławnej, choć większość z tych świątyń jest oczywiście starsza. Największy jest sobór Narodzenia Pańskiego (Kristus Piedzimšanas), który oddano w 1883 roku. Uchodzi za największą cerkiew prawosławną w krajach bałtyckich. Miała dość burzliwą historię, Niemcy przerobili ją na zbór luterański, zaś w czasach ZSRR było tu planetarium. Jest świątynią prawosławną na nowo od 1991 roku. Co więcej, charakterystyczna bryła stanowi jeden z bardziej rozpoznawalnych symboli miasta, także dzięki sporym kopułom i niewielkim oknom. Właściwie we wszystkich cerkwiach robienie zdjęć jest niedozwolone.
Cerkiew Aleksandra Newskiego (Svētā Ņevas Aleksandra) powstała jako podziękowanie za przepędzenie Napoleona z Rosji. Otworzono ją w 1825 roku. Wcześniej w tym miejscu znajdowała się inna świątynia, spalona przez wojska francuskie.
Niewielka, acz ładnie wyróżniająca się zwłaszcza z zewnątrz jest też cerkiew Zwiastowania (Vissvētās Dievmātes Pasludināšanas). Ta także powstała po pokonaniu i wypędzeniu Francuzów. Oryginalna ucierpiała podczas spalenia przedmieść zanim zdążyli oni zająć miasto.
Secesja ryska
Duża część dawnej zabudowy Rygi była drewniana i spłonęła w czasach napoleońskich. Jednak pod koniec XIX wieku miasto znów intensywnie się rozwijało, co doskonale widać także w stylu architektury, czyli Art Nouveau. W stolicy Łotwy jest ponad 800 budynków secesyjnych, acz wnikliwe oko zauważy, że jest to częściej wariant secesji. Wynika to także z historii: najstarsze budynki powstawały w stylu bardziej eklektycznym, ale też spory wpływ na tę architekturę miało Łotewskie Przebudzenie Narodowe. I choć architekci czerpali z fińskich wzorców, bardzo zależało im na stworzeniu czegoś unikalnego.
Inna rzecz, że dziś te budynki stanowią ponad 1/3 architektury w centrum. Tu nie w sposób wymienić jednego miejsce, które trzeba zobaczyć. Najlepiej udać się w okolice ulic Alberta i Elizabetes, czy Vilandes i tam spacerować, by oglądać secesyjną architekturę. Niektóre budynki jednak są zlokalizowane w innych miejscach, wliczając to centrum (jak wspomniany Dom Kotów). Co więcej, przy niektórych obiektach znajdują się tabliczki informacyjne, także w języku angielskim, o historii tych budynków, czy całego nurtu. W Rydze jest też Muzeum Secesji.
Ryga: Bastejkalna Park
W Rydze znajduje się też całkiem sporo terenów zielonych. Blisko ścisłego centrum ulokowany jest park Bastejkalna, który przecina kanał. To teren rekreacyjny, po kanałach (które mają łączną długość jakieś 3,5 km) można pływać stateczkami, są organizowane wycieczki (statki są na kilka – kilkanaście osób). Są tu także fontanny, sztuczne wodospady i fragmenty ruin, oraz całkiem sporo ptactwa wodnego. Przy parku wznosi się Łotewska Opera Narodowa, zaś na bulwarze przecinającym park stoi Pomnik Wolności, poświęcony walczącym o niepodległość Łotyszom, którzy zginęli w latach 1918 – 1920.
Ryga: Rejs po Dźwinie
Choć zdecydowana większość historycznego miasta znajduje się po wschodniej stronie Dźwiny, to jednak rzeka jest nie tylko ważnym szlakiem komunikacyjnym, ale też toczy się na niej życie. Po pierwsze, na nadbrzeżu ciągnie się całkiem spora promenada. Po drugie, można tam znaleźć statki oferujące rejsy rzeczne. Jest z czego wybierać. Są to już zdecydowanie większe jednostki, które zabierają na pokład kilkadziesiąt osób i jak trzeba, oferują też dodatkowe usługi (picie a czasem nawet jedzenie). Taki rejs daje możliwość innego spojrzenia na centrum, trochę bardziej z oddali, gdyż nie przylega ono bezpośrednio do brzegu.
Rejs to także możliwość odpłynięcia trochę bardziej na południe, gdzie znajdują się tereny zielone, ale bardziej dzikie. Płynąć podczas wycieczki można zobaczyć zarówno wędkarzy, jak i ludzi piknikujących, czy nawet kąpiących się w rzece. Widzieliśmy też oferty dłuższych rejsów, które nawet wypływały na Bałtyk. Płynąć na południe okrąża się przede wszystkim wieżę telewizyjną (Zaķusalas televīzijas tornis). Ryska wieża radiowo-telewizyjna ma ciekawą konstrukcję, stoi na trzech dość cienkich nogach. To jedna z największych wież w Europie. Ma 368,5 metrów wysokości i została ukończona w 1986 roku po siedmiu latach budowy. Oczywiście została ona w XXI wieku odnowiona.
Płynąc mieliśmy też możliwość przyjrzenia się bardziej nowoczesnej części Rygi, która znajduje się na zachodnim brzegu. Jest tam choćby Biblioteka Narodowa Łotwy (Latvijas Nacionālā bibliotēka). Nowy, bardzo charakterystyczny gmach został otwarty w 2014 roku.
Zwiedzanie Rygi
Oczywiście warto też wspomnieć o Muzeum Narodowym Sztuki, czyli miejscu którym szczycą się Łotysze. Natomiast mając więcej czasu można przespacerować się na wyspę – dzielnicę Ķīpsala. Kiedyś słynęła ona z charakterystycznej dla miasta drewnianej zabudowy. Dziś wyrastają tu wysokościowce, które dobrze oglądało się z perspektywy rzeki.
Do Rygi najłatwiej dotrzeć samolotem. Z lotniska do centrum jeździ autobus 22, płaci się za bilet bezpośrednio u kierowcy (karty są akceptowane). Jak wyglądają aktualne opłaty za komunikację miejską można sprawdzić tutaj. Alternatywą w dotarciu do stolicy Łotwy może być Flixbus. Z bliskich okolic Rygi warto wymienić Jurmałę i Park Narodowy Kemeri. W obu przypadkach można rozważyć tak zorganizowanie sobie samodzielnych wycieczek, jak i szukanie ich w agencjach turystycznych.
Jeśli spodobał Ci się wpis, śledź nas na Facebooku.
| Szlak łotweski | ||
| Ryga | Jurmała | |
